Τα προβλήματα του γάμου απαντώνται ήδη στη μυθολογία, τον Όμηρο, τους αρχαίους τραγικούς ποιητές και φιλοσόφους, οι οποίοι στην ουσία είναι οι πρώτοι θεωρητικοί της συζυγικής σχέσης. Κι όμως, εδώ και χιλιάδες χρόνια, παρ’ όλες τις γνωστές δυσκολίες και έντονες απογοητεύσεις του γάμου, τους σημαντικούς περιορισμούς και τις ευθύνες που επιφέρει, αλλά και τον μεγάλο αριθμό, πλέον, των διαζυγίων, εξακολουθούμε να επιδιώκουμε τη δέσμευση της συζυγικής σχέσης, ακόμα και μετά από έναν επώδυνο χωρισμό.

Ποιοι είναι οι ψυχολογικοί λόγοι που μας οδηγούν στη δημιουργία ενός στενού δεσμού όπως ο γάμος; Γιατί ενώ ξεκινάει με τις καλύτερες προϋποθέσεις συχνά εξελίσσεται σε πεδίο έντονης αντιπαράθεσης; Γιατί οι σύζυγοι καταλήγουν πολλές φορές να βυθίζονται στον θυμό και την απόγνωση; Γιατί είναι αποτελεσματική η ψυχαναλυτική θεραπεία ζεύγους ή συμβουλευτική γάμου; Πώς μπορεί να ωφελήσει τους συζύγους;

Η σπουδαιότητα της συζυγικής σχέσης

Γνωρίζουμε μέσω της βαθιάς κατανόησης που μας προσφέρει η ψυχανάλυση ότι η συζυγική σχέση αποτελεί την πιο σημαντική ευκαιρία στην ενήλικη ζωή για να ικανοποιήσουμε τις βασικότερες ανάγκες της ανθρώπινης φύσης:

• επιβεβαίωση μέσα από ερωτικά συναισθήματα θαυμασμού και αποκλειστικότητας

• ευχαρίστηση που προσφέρει η σωματική και σεξουαλική επαφή

• ασφάλεια που πηγάζει από τη δέσμευση, την οικειότητα, την αγάπη, τη φροντίδα και το ενδιαφέρον

• δημιουργία μέσω της απόκτησης απογόνων και οικογένειας.

Επομένως, ο δεσμός του γάμου (το επάγγελμα ακολουθεί) είναι το πιο ουσιαστικό μέσο που διαθέτουμε ως ενήλικες για να αναζητήσουμε την ευτυχία, όπως δείχνουν τόσο η κλινική εμπειρία όσο και οι μεγαλύτερες επιστημονικές έρευνες.

Ακριβώς επειδή η συζυγική σχέση καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την ευτυχία μας, όταν εμφανίζονται σημαντικές δυσκολίες −και αυτό αφορά την πλειοψηφία των γάμων, τότε εξελίσσεται σε πεδίο έντονης αντιπαράθεσης, πολλές φορές σε πηγή πόνου και δυστυχίας.

Συχνά προβλήματα στον γάμο

Μια ερωτική σχέση ή η συμβίωση ενός ζευγαριού ξεκινά συνήθως με τις καλύτερες προϋποθέσεις. Είναι η λεγόμενη περίοδος της εξιδανίκευσης. Οι σύντροφοι αισθάνονται ενθουσιασμό, είναι ερωτευμένοι, νιώθουν ότι βρήκαν αυτόν/αυτήν που τους ταιριάζει και τους συμπληρώνει (το άλλο τους μισό). Έτσι, στην αρχή είναι τρυφεροί μεταξύ τους, φροντίζουν ο ένας τον άλλον, κάνουν σεξ και το απολαμβάνουν, περνούν ευχάριστα χρόνο μαζί, καταστρώνουν σχέδια για το μέλλον.

Καθώς όμως με την πάροδο του χρόνου έρχονται πιο κοντά, εμφανίζονται αναπόφευκτα οι πρώτες απογοητεύσεις. Συχνά, όσο πιο στενή γίνεται η σχέση, όπως στην περίπτωση του γάμου ή της γέννησης ενός παιδιού, η απογοήτευση, ο θυμός, η απόγνωση, η απελπισία, το πείσμα, οι αλληλοκατηγορίες, οι διαπληκτισμοί παίρνουν το πάνω χέρι, γίνονται εντονότεροι, κάποτε ανυπόφοροι, σε σημείο που να μην αντέχει ο ένας το άλλον, να θέλουν να χωρίσουν ή να φτάνουν τελικά στο διαζύγιο.

• ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ vs ΛΟΓΙΚΗ

  Είναι, λοιπόν, σύνηθες ένας απ’ τους δύο συζύγους να αισθάνεται ότι είναι εγκλωβισμένος σε έναν γάμο που δεν υπάρχει ρομαντισμός, αγάπη, τρυφερότητα, ερωτισμός, σεξουαλική επαφή, που νιώθει τον σύντροφό του ψυχρό και αδιάφορο ή αυστηρό, επικριτικό, ελεγκτικό και καταπιεστικό. Ο άλλος συνήθως αισθάνεται ότι δεν υπάρχει κατανόηση και υποστήριξη ή εκτίμηση και σεβασμός, ότι επικρατούν παράλογες απαιτήσεις, υπερβολική ή προκλητική συμπεριφορά.

• Τρίτα πρόσωπα στη σχέση

  Πολύ έντονες συγκρούσεις σχετίζονται με την ερωτική ζήλια και την απιστία, όταν υπάρχει δηλαδή υποψία ή αποδείξεις για ένα τρίτο πρόσωπο −φαινόμενο αρκετά συνηθισμένο. Κυρίαρχο επίσης θέμα στις διαμάχες του ζευγαριού είναι η παρεμβατικότητα προσώπων του οικογενειακού περιβάλλοντος (π.χ. αδέλφια ή γονείς των συζύγων).

• Προβλήματα γύρω από το σεξ

  Συχνά εμφανίζονται σεξουαλικά προβλήματα, π.χ. στυτική δυσλειτουργία, πρόωρη ή καθυστερημένη εκσπερμάτιση, έλλειψη οργασμού. Άλλες φορές χάνεται η διάθεση για σεξ˙ το βρίσκουν πλέον μονότονο, βαρετό, διαδικαστικό. Σε άλλες περιπτώσεις οι σύζυγοι μπορεί να αρχίσουν να νιώθουν ανεξήγητη αδιαφορία, εκνευρισμό, ακόμα και απέχθεια για το σώμα και τις σεξουαλικές επιθυμίες του άλλου.

• Συνηθισμένα σημεία τριβής

  Συνηθισμένα θέματα που αποτελούν επίσης σημεία τριβής του ζευγαριού είναι η διαχείριση των χρημάτων, η απόκτηση παιδιών ή η ανατροφή τους, η αφιέρωση αρκετού χρόνου στη δουλειά ή τα χόμπι, η έλλειψη δυναμισμού και αποφασιστικότητας, οι οικογενειακές και κοινωνικές υποχρεώσεις.

Πού οφείλονται τα προβλήματα του γάμου μέσα από ένα σύντομο παράδειγμα

Γνωρίζουμε με επιστημονικό τρόπο ότι όλοι οι άνθρωποι φέρουμε έναν εσωτερικό κόσμο από εμπειρίες και συναισθήματα (θετικά και αρνητικά), ο οποίος διαμορφώνεται από τις σχέσεις της παιδικής ηλικίας σε συνδυασμό με τη γονιδιακή προδιάθεση (ιδιοσυγκρασία). Αυτός ο εσωτερικός κόσμος ενεργοποιείται αυτόματα, χωρίς την επίγνωσή μας, στις στενές σχέσεις της ενήλικης ζωής και επηρεάζει, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε, την επιλογή του προσώπου που θα ερωτευθούμε, τους φόβους, τις προσδοκίες, τον βαθμό που νιώθουμε ικανοποιημένοι μαζί του, τον τρόπο που ερμηνεύουμε τη συμπεριφορά του και που φερόμαστε απέναντί του.

Ένα σύντομο, απλοποιημένο, αλλά ενδεικτικό παράδειγμα (η επιλογή των φύλων είναι τυχαία) είναι η περίπτωση ενός ενήλικα που ως παιδί στερήθηκε την ουσιαστική παρουσία, την αγάπη, τη φροντίδα, την τρυφερότητα της μητέρας του εξ αιτίας μιας οικογενειακής δυσκολίας (π.χ. οικονομικά προβλήματα, ασθένεια, πένθος). Στην ενήλικη ζωή, νυμφευμένος πλέον, με αφορμή αναμενόμενες, φυσιολογικές απογοητεύσεις που υπάρχουν σε κάθε σχέση, γίνεται οξύθυμος, επικριτικός, καχύποπτος προς τη γυναίκα του, νιώθει να πνίγεται, αισθάνεται προσβεβλημένος, παραμελημένος. Εξαπολύει εναντίον της κατηγορίες ότι δεν τον επιθυμεί ερωτικά, ότι έχει γίνει αδιάφορη, ότι είναι διαρκώς απορροφημένη από τις ασχολίες της, ότι δεν τον στηρίζει στις αποφάσεις του, ή γίνεται υπερβολικά ψυχρός και απόμακρος.

Παρ’ όλο που ο σύζυγος είναι γενικά ένας ώριμος και λογικός άνθρωπος, πώς δικαιολογείται το πάθος, η υπερβολική και ενίοτε παράλογη ένταση των συναισθημάτων και των αντιδράσεων προς τη γυναίκα του; Η εξήγηση είναι ότι αντλούν τη δύναμή τους από τις επώδυνες εμπειρίες της παιδικής ηλικίας. Οι απογοητεύσεις στη συζυγική σχέση ενεργοποιούν αυτόματα τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες και τα αρνητικά συναισθήματα σε σχέση με τη μητέρα του. Έρχονται στο προσκήνιο χωρίς να το αντιλαμβάνεται, διότι έτσι λειτουργεί ο ανθρώπινος νους. Ξαναζεί τη λαχτάρα να πάρει την αγάπη που στερήθηκε μικρός, γι’ αυτό και είναι εξαιρετικά ευάλωτος στην παραμικρή απογοήτευση. Κατακλύζεται από θυμό και αγανάκτηση, εξεγείρεται και ξεσπάει παρορμητικά σαν το παρελθόν να αναβιώνεται στο παρόν. Δεν έχει βέβαια έλεγχο και επίγνωση αυτής της ψυχικής διεργασίας˙ γίνεται αυτόματα και ασυνείδητα.

Αυτά συμβαίνουν σε κάθε στενή ερωτική σχέση, ιδίως στον γάμο ή με τη γέννηση ενός παιδιού. Βεβαίως υπάρχουν και θετικά συναισθήματα στις εμπειρίες του παρελθόντος. Εδώ εστιάσαμε στα αρνητικά, διότι αυτά είναι που καθορίζουν τα προβλήματα του γάμου. Για την ακρίβεια όμως −και αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό− η θύελλα των συναισθημάτων στον γάμο είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης και των δύο συντρόφων. Στο παραπάνω παράδειγμα, χάριν συντομίας, είδαμε μονάχα τη μία πλευρά (και όχι την αλληλεπίδραση των δύο) και μάλιστα με τρόπο απλουστευμένο.

Γιατί είναι σημαντική η θεραπεία ή συμβουλευτική ζεύγους;

Σύμφωνα με αυτά που αναφέραμε παραπάνω, όσα συμβαίνουν, όσα διαμείβονται μεταξύ των συζύγων στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι ασυνείδητα. Φέρουν, δηλαδή, αισθήματα μέσα τους που δεν τα γνωρίζουν, τα οποία όμως επηρεάζουν και πολλές φορές καθορίζουν με παράλογο, αρνητικό τρόπο:

• τι περιμένουν, τι προσδοκούν από τον άλλον (π.χ. πλήρη αφοσίωση ή άνευ όρων αποδοχή)

• πώς ερμηνεύουν τη συμπεριφορά του (π.χ. η παραμικρή διαφοροποίηση στις απόψεις ή τις συνήθειες παρερμηνεύεται ως κίνδυνος εγκατάλειψης)

• πώς αντιλαμβάνονται τις προθέσεις του (π.χ. «δεν με θέλει πραγματικά, απλώς βολεύεται»)

• ποια στάση εξωθούν τον άλλον να υιοθετήσει χωρίς να το καταλαβαίνουν (π.χ. αν φέρομαι επικριτικά διότι φοβάμαι την απόρριψη, εξωθώ τελικά τον άλλον να με απορρίψει και να επιβεβαιώσει αυτό που φοβόμουν).

Έτσι, όταν ο θυμός και η απόγνωση κυριαρχούν στη σχέση, όταν δηλαδή έρχονται στο προσκήνιο τα συναισθήματα και οι εμπειρίες που φέρουν μέσα τους, τότε είναι αδύνατο για το ζευγάρι να συνεννοηθεί λογικά και να αντιληφθεί ουσιαστικά πού οφείλονται τα προβλήματα που αντιμετωπίζει −και αυτό είναι αποδεδειγμένο με επιστημονικό τρόπο. Ο καθένας ζει στον δικό του εσωτερικό κόσμο και βάσει αυτού αντιλαμβάνεται τον άλλον. Ακόμα και όταν υπάρχουν προφανείς αντικειμενικές δυσκολίες, η ανάγνωση της κατάστασης εκ μέρους των συζύγων είναι υποκειμενική.

Δεν είναι λοιπόν θέμα ευφυΐας ή ικανοτήτων. Το γνωρίζουμε κλινικά και επιστημονικά ότι οι λειτουργίες του νου είναι κατά βάση ασυνείδητες, όπως ακριβώς και οι ζωτικές λειτουργίες του οργανισμού. Γι’ αυτό και οι βαθύτερες συγκρούσεις του ζευγαριού, τα έντονα αρνητικά αισθήματα που αναδύονται στον γάμο δεν επιλύονται με συζητήσεις μεταξύ τους ούτε με λογικές αναλύσεις από συγγενείς και φίλους.

Αντιθέτως, η ψυχοθεραπεία μαζί και με τους δύο συζύγους (συζυγική θεραπεία) είναι εξαιρετικά αποτελεσματική, διότι έχουν την μοναδική ευκαιρία με τη βοήθεια του θεραπευτή, εντός σχετικά σύντομου χρονικού διαστήματος, να κατανοήσουν βιωματικά, σε πραγματικό χρόνο αυτά που πραγματικά επηρεάζουν τη σχέση τους και να τα διορθώσουν στον βαθμό που επιτρέπει η ιδιοσυγκρασία τους.

Μια επιπλέον σημαντική παράμετρος είναι ότι αν μέσω της θεραπείας αρχίζει να βελτιώνεται η σχέση τους, τότε η ίδια η σχέση λειτουργεί θεραπευτικά. Διότι σύμφωνα με αυτά που αναφέραμε αρχικά, μια ικανοποιητική στενή σχέση, όπως ο γάμος, είναι η καλύτερη «θεραπεία», καθώς αποτελεί το ιδανικό μέσο για τις βασικότερες ανάγκες της ανθρώπινης φύσης απ’ τις οποίες εξαρτάται η ευτυχία μας.

Διαζύγιο και θεραπεία

Γι’ αυτό, στην περίπτωση που ένα ζευγάρι σκέφτεται να χωρίσει, είναι σώφρον να διερευνήσει πρώτα τους λόγους με έναν θεραπευτή ζεύγους, διότι είναι πιθανό η σχέση τους να μπορεί να βελτιωθεί. Στην περίπτωση όμως που λάβουν εν τέλει την απόφαση να χωρίσουν, είναι εξίσου σημαντικό να γίνει με τη βοήθεια ενός θεραπευτή για τους εξής λόγους:

• Αν δεν κατανοήσουν τα ασυνείδητα αισθήματα που φέρουν μέσα τους, τότε είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα ξαναζήσουν ίδια ή παρόμοια προβλήματα στην επόμενη σχέση.

• Το διαζύγιο είναι μεγάλο πλήγμα στην αυτοεκτίμηση, δημιουργεί έντονη ανασφάλεια και, επιπλέον, είναι πιθανό να προκαλέσει ενοχές κυρίως σε αυτόν που θέλει να χωρίσει, ενώ στον άλλο να αφήσει την αίσθηση της εγκατάλειψης και της προδοσίας ή ότι ευθύνεται αποκλειστικά για ό,τι συνέβη. Η θεραπεία θα βοηθήσει να χωρίσουν ομαλά, με το μικρότερο δυνατό συναισθηματικό κόστος

• Αν έχουν παιδιά, θα πρέπει να διατηρήσουν μια καλή σχέση. Αφενός θα τους επιτρέψει να συνεννοούνται ως γονείς και έχουν μια κοινή γραμμή στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, ζήτημα πολύ σημαντικό. Αφετέρου, ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι θα προστατεύσουν τα παιδιά από ενδεχόμενες μεταξύ τους συγκρούσεις λόγω του χωρισμού.

Τα οφέλη της θεραπείας ή συμβουλευτικής ζεύγους

Συνοψίζοντας, στην ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία και ιδίως στη θεραπεία ή συμβουλευτική ζεύγους οι σύντροφοι, οι σύζυγοι μπορούν να ωφεληθούν σημαντικά, καθώς έχουν την ευκαιρία:

• να καταλάβουν και να διαχειριστούν τις αλλαγές που επιφέρει η συγκατοίκηση, ο γάμος, η γέννηση ενός παιδιού, η εφηβεία και η ενηλικίωση των παιδιών, ή άλλα σημαντικά γεγονότα στη ζωή του ζευγαριού (π.χ. ασθένεια, εμμηνόπαυση, συνταξιοδότηση)

• να κατανοήσουν και να διορθώσουν τους πραγματικούς, ουσιαστικούς λόγους που επηρεάζουν τη σχέση τους και οδηγούν σε μεγάλες απογοητεύσεις και επαναλαμβανόμενες, έντονες συγκρούσεις

• να βελτιώσουν την ερωτική τους ζωή ξεπερνώντας σεξουαλικά προβλήματα, π.χ. απώλεια σεξουαλικής επιθυμίας, στυτική δυσλειτουργία, πρόωρη εκσπερμάτιση, έλλειψη οργασμού και άλλα

• να ξεπεράσουν έντονες συγκρούσεις που σχετίζονται με τη ζήλια, την απιστία, την απόκτηση παιδιών ή την ανατροφή τους, την παρεμβατικότητα προσώπων του στενού περιβάλλοντος

• να ξεπεράσουν ψυχολογικά ή σωματικά συμπτώματα που μπορεί να πυροδοτούνται από τις δυσκολίες της σχέσης, π.χ. άγχος, κατάθλιψη, κρίσεις πανικού, φοβίες, ζαλάδα, πονοκέφαλος, δύσπνοια, ταχυπαλμία

• να πάρουν πιο ορθολογικές αποφάσεις σε σχέση με το διαζύγιο ή άλλα κρίσιμα θέματα που αφορούν το μέλλον του ζευγαριού ή των παιδιών.